ماکماهون در گزارش تاریخی ایکه به مناسبت حکمیت و مطالعات خود در مورد سیستان طی سال ۱۹۰۳- ۱۹۰۵ نموده بود، به حاصلخیزی اراضی سیستان اشاره نموده و می نویسد: "حاصلخیزی بی مانند زمین سیستان و فراوانی آب رودخانه هیرمند و معاونین آن، این سرزمین را غنی ترین سرزمین ها از حیث محصولات زراعتی قرار داده است. سیستان با مختصر سعی و کوشش مصر ثانی خواهد گشت، چونکه یک زمانی بسیار آباد و معمور بوده، شهرهای پر جمعیت داشته و سکنه آن غنی و با ثروت بوده اند، شک نیست که بار دیگر به همان اندازه آباد و معمور خواهد گشت." (رک: سیستان سرزمین ماسه ها و حماسه ها، ج۳، فصل ۱۲)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

لردکرزن، نایب السلطنه بریتانیایی هند ، در اوایل قرن بیستم، که به اهمیت سیاسی و اقتصادی سیستان، از هرکس دیگر توجه زیادتر داشت، ضمن گزارشی به حکومت انگلیس نسبت به آینده آن اینطور ابراز امیدواری کرده است: "چه باید گفت به آن آثار بی شمار تاریخی که فرسنگ ها خرابه های آن امروز امتداد دارد؟ اگر سیستان در دست مردمان جدی و حسابی (مقصود انگلیسها است) قرار گیرد و آبیاری درست بشود، آیا نخواهد توانست به ترقیات ادوار گذشته خود برسد؟ من امیدوارم آنروز بیاید. آینده سیستان بسته به اتخاذ اصول صحیح اداره کردن آب هیرمند است بوسیله هبدرولیک است که از تضیع آب جلوگیری کند. رود هیرمند امروز بطرف شمال (از حد رودبار) جاری است. زیادی آب در نیزار و باطلاق هدر میرود. وضع طبیعی سیستان هم طوری است که هیچ مانعی وجود ندارد از اینکه هیرمند به زمین های وسیع جنوب (زمین های منطقه گودزره و تراخون و رود بیایان و رامرود در دست چپ هیرمند) سوار بشود و آنها را آماده کشت و زرع کند. با ایجاد یک اصول صحیح و علمی آبیاری در آنجا این ایالت استعداد آنرا دارد که محصول فراوان بدهد." (رک: اثر فوق الذکر، فصل یازدهم)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

دانشمندان دیرین شناس بن المان تحت ریاست پروفوسور فیشر طی سالهای ۱۹۷۱-۱۹۷۳ میلادی آثار و بقایای تاریخی نیمروز را در منطقه کده، پوست گاو دشت امیران، مورد مطالعه قرار دادند و سرانجام نوشتند که: طی قرون ۱۲- ۱۵ میلادی نیمروز و سراسر سیستان از یک کانون غنی و مدنیت قابل ملاحظه مبنی بر سیستم منظم شبکه های آبیاری و کانالهای متعدد و وسیعی ایکه از هیرمند به هر سو کشیده بودند، برخوردار بوده است. طرز ساختمان منازل با استفاده از خشت خام و بشکل گنبدی و بکاربردن خشت های بزرگ پخته در تزئینات ساختمانها، با نماهای مختلف هنری، نمایانگر طرز و روش هنر معماری دوره های قبل از اسلام در خراسان و سیستان می باشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

پروفوسور فیشر رئیس اذعان میدارد: کثرت انبوه خرابه های نیمروز را می توان نتیجه تهاجم و حملات مکرر فاتحانی چون: اسکندر، چنگیزخان، تیمورلنگ، وغیره در ادوار مختلف پیش و پس از اسلام دانست. سکنه محل پس از هر بار تخریب شهرها و نهرها و بندهای آب برای ادامه حیات و بقای خود مجبور بودند مجدداً به ساخت منازل و احداث بندها واصلاح نهرهای مخروبه بپردازند. فقط از قرن هفدهم و هجدهم به بعد است که دیگر سیستم منظم آبیاری در منطقه برهم می خورد و تراکم ریگ های روان در نهرها و شهرها، در مزارع و زمین های زراعتی و سرازیر شدن سیلاب های مدهش بهاری مردم را چنان عاجز ساخته که دیگر قدرت اعمار مجدد آن سیستم آبیاری سابقه را در خود ندیده اند، بالنتیجه حاصلخیزترین منطقه سیستان به صحرایی بایر و بی آب و علف مبدل شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تحقیقات تاریخی و باستان شناسی نه تنها برای روشن ساختن گوشه یی از تاریخ آسیا کمک خواهد نمود، بلکه می باید امکانات یک طرح عصری را برای عمران و سرسبزی مجدد منطقه با وسایل مدرن جسجو و پیشکش کند. (همان اثر، ج۱، ص ۷۳ و ۷۵)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نکته یی که می خواهم به ارتباط نظر پروفوسور فیشر آلمانی متذکر شوم اینست که سیستان در سراسر قرون وسطی و بخصوص از قرن هفتم تا اواخر قرن چهاردهم میلادی دارای جمعیت کثیر و شبکه های منظم آبیاری بوده و در همین دوره هفتصد ساله یکی از آبادترین نقاط کشور بشمار می رفت و از جهت فراوانی تولیدات کشاورزی خود، به "انبار غلۀ آسیا" و از لحاظ عمران و سرسبزی و طراوت نخلستانهایش به "بصرۀ خراسان" شهرت یافته بود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چنانکه مي دانيم در شرق بطور عام و در سرزمين های ايران و افغانستان و آسيای ميانه بطور خاص، آب و آبياری مصنوعی، يکی از پر اهميت ترين مسايل احتماعی و اقتصادی اين جوامع است. هر وقتی که شبکه های آبياری بر اثر هجوم های ويرانگر صدمه ديده و از ميان رفته اند، مردمان محل مستاصل شده و مجبور به ترک خانه و محل زندگی خود شده اند. بدبختانه سيستان نيز در اثر يورش خانمانسوز تيمورلنگ در قرن چهاردهم (۱۳۸۳م) و تخريب بيرحمانه شبکه های آبياری و بندهای آب که بر رودخانه هيرمند قرار داشت، آن را به ويرانه موحشی مبدل کرد. و اين ويرانی شبکه های آبياری در دوره جانشينان تيمور نيز تکرار شد و بالنتيجه يکی از ثروتمندترين مناطق کشور از عمران افتاد و خراب و خراب تر شد و در دوره های صفوی و نادری نيز نتوانست کمر راست کند و رونق پارينه را از سر گيرد. ریگ های سیار دست در دست بادهای لجام گسیخته طبیعت داده و مجاری آب و آبیاری و دهکده ها را چون کفن سفید زیر پوشش خود گرفته است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

امروز هر که از فراه تا نیمروز یا از لشکرگاه از کرانه های هیرمند تا زرنج مرکز ولایت نیمروز و یا از دلآرام تا زرنج و از زرنج تا دوست محمد و از دوست محمد تا زابل مسافرت کند، در طول صدها کیلومتر مشاهده خواهد کرد که خرابه های حیرت آوری یکی بعد از دیگری افتاده و تا گلو در زیر ماسه ها و ریگ های روان غرق اند که جغد هم بیم دارد شبی را بر کنگره حصار آنها سپری کند. این آثار و بقایای فراوان تاریخی در سیستان بیانگر غنا و ثروت سرشار سیستان در باستان زمان اند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

زمینهای سیستان (نیمروز) به سبب خاک نرم و غنی خود (از نوع گل رس) که از ته نشین شدن رسوبات رودخانه های بزرگی چون هیرمند و معاونین آن و فراه رود و خاشرود و خوسپاس و هاروت رود وغیره، در طول هزاران سال تشکیل یافته، خیلی حاصلخیز است و چون رطوبت را بخوبی نگه می دارد، انواع نباتات و کشت غلات در آن فوق العاده بسرعت نمو می کند و حاصل می دهد، اما بشرطی که آب لازم و کافی داشته باشد.

نظرات شما عزیزان: