زادگاه آسیا های بادی
پزوهشگران و مورخان در این که سیستان خاستگاه آسیاهای بادی است هم نظرند. مسعودر در مروج الذهب می گوید :
( سیستان دیار باد است و همان شهری است که گویند باد آنجا آسیاها را می گرداند و آب را از چاه کشیده باغها را سیراب می کند و در همه دنیا شهری نیست که بیش تر از آن جا از باد سود برد و خدا داناتر است .) ل
مقدسی در احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم که در سال 357 ه.ق تالیف کرده است در خصوص شگفتی های منطقه چنین آورده است : ( آسیا های بادی سکستان ، پوشنگ دژزرنج و خود آن شنزارها همه از شگفتی های بیشمارند ) ص 19
در دایره المعارف بریتانیکا آمده است که آسیاهای بادی پس از هجوم مغول ها توسط اسیران ایرانی به فراسوی مرز های شرقی برده شده . در کتاب شهر های ایرا ن روز گار پارتیان و ساسانیان ، از شهر های بزرگ و قصباتی که در آن روزگار دارای آسیا بوده و قوانینی مدون جهت استفاده از آسیا و قوانینی مدون جهت استفاده از آسیاها ، دستمزد آسیابان و مال الاجاره آسیا وجود داشته ، از سیستان نام برده شده است.
با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه و وزش های بادی 120 روزه در شرق ایران می توان سراغ آسیاهای بادی را گرفت که به دلیل شباهت آبو هوایی با سیستان این تکنیک به آ ن مناطق نیز برده شده است . آسیاهای بادی با محور قائم در جهان اسلام گسترش یافت ودر مصر ، اژه ، اسپانیا و پرتغال و فرانسه و در نرماندی ودر زمان هجوم مغولان به چین رسیده است و توسط هلندی ها تکمیل و سپس در آمریکا تا 1930 مورد استفاده قرار گرفت.
ساختار آسیاهای بادی
باتوجه به نوشته های قدیمی ساختار آسیاها :
1- در زمان های قدیم وحداقل تا چندی پس از انصاری ( متوفی 27ه.ق ) ساختار آسیای بادی عکس ساختار امروزی آن بو ده است .
2- دریچه ورودی باد بیانگر آشنایی سازندگان آسیاهای بادی با اصول آیرو دینامیک است.
3- این گونه آسیاهای بادی فقط یرای استفاده از بادهای موسمی که در جهت خاصی می روزد طراحی شده اند .
4- احتمالا دشواری انتقال سنگ های وزین آسیا و گونی های آرد وغله به اطاقک بالایی و بیرون از آسیا سبب تغییر در ساختار آنها شده است.
5- در مورد منشا پیدایش بادهای 120 روزه عده ای آنرا بدانسته دنباله موسمی های اقیانوس هند دانسته اند که به دلیل وجود مراکز فشار که در بیابان تغییر شکل داده و در ناحیه سیستان با جهت شمال شرقی – جنوب غربی می وزد.
( فرجی ، عبدالرضا و همکاران ، جغرافیایی کامل ایران ، جلد2 ،1367 )
چنان که معجم البلدان آمده است ( باد سیستان لحظه ای از جنبش نمی ایستد . )
جریان باد در سیستان در کلیه فصول سال برقرار است و بیش ترین موارد وزش باد مربوط به تابستان است (ماه های خرداد، تیر و شهریور ) که از شهریور به تدریج بر تعداد موارد آرامش هوا افزوده می شود . بیش ترین جهات وزش باد نیز مربوط به باد های شمال و شمال غربی است.
موارد استفاده از باد و آسیای بادی
برپایه اسناد تاریخی ، اهالی سیستان از نیروی باد در امور گوناگون زندگی روزمره خویش بهره می بردند .
ابن حوقل در صوره الارض می نویسد:
(و مردم اینجا با استفاده از تجارب گذشتگان که بر پایه دانش هندسه استوار است ، سرزمین خود را از خط ریگ روان نگه می دارند ) ص 210 م 7
1. استفاده از آسیای بادی جهت تهویه هوای منازل
2. استفاده از باد برای شن زدایی
3. کشیدن آب از چاه
4. استفاده از باد برای سرد کردن منازل
الف ) خار خانه (خیشخانه )
برای رهایی از شدت گرمای تابستان و استفاده از بادهای 120 روزه مردم سیستان در خانه های خود از خار خانه استفاده می کردند که هم اینک نیز در برخی از مناطق از آن استفاده می شود. باید توجه داشت که خار خانه های سیستان که بر ای اقامت تابستان ساخته می شود.
در برهان قاطع به نام (خیشخانه ) یاد شده و مختص سیستان دانسته شده است ( محمدی خمک ، جواد ،ماتیکان سیستان ،مشهد ، واژیران ، 1378 )
ب) بادگیر ها
کار بادگیر ، خنک کردن هوای جایگاه سکونت مردمان بوده و هنوز نیز چنین است . باد از طریق بادگیرها به داخل ساختمان را ه می یابد و هوای گرم وارد شده پس از گذشتن از مجرای باد گیر ، گرمای خود را تا حدودی از دست داده و هوای نسبتا خنکی به داخل خانه وارد شده و بدین سان بادگیر به شکل یک سیستم خنک کننده کار می کند .
از این دیدگاه ، بادگیر را می توان در زمره ابزارهایی که در آنها تبدیل انرژی انجام می شود به شمار آورد.
می توان اختراع با د گیر را از ایرانیان دانست که با توجه به هوای گرم مناطق کویری ایران و نیاز به خنک کردن هوا ، بادگیرها در دوران باستان در ایران به وجود آمده اند که در هر گوشه ای از کشور خاص آن منطقه است . در منطقه سیستان و بخش های جنوبی و مر کزی کشور انواع بادگیرها دیده می شود. ( صنفی نژاد ، جواد، مبانی جغرافیایی انسانی ، دانشگاه تهران ، ص272،273)
منبع : وبلاگ گروه تاریخ آموزش و پرورش سیستان و بلوچستان
نظرات شما عزیزان:
تبادل
لینک هوشمند
